خطر بسته شدن دهانه سفیدرود در کمین خزر - مجله همراهان

به گزارش خبرنگاران به نقل از ایرنا، سفیدرود دومین رود بلند ایران است، سفیدرود را در باستان رود آمارد می نامیدند. رودخانه سفید رود با طول 765 کیلومتر طولانی ترین و پر آب ترین رود استان گیلان است.

از محل تلاقی رودخانه شاهرود و قزل اوزن به بعد رودخانه سفیدرود نامیده می گردد. در منطقه منجیل سد بزرگ سفیدرود بر روی این رودخانه ساخته شده که دریاچه ای با وسعت 56 کیلومتر مربع در پشت آن پدید آمده است، در ادامه راستا این رودخانه با پیوستن آبراهه هایی که اصلی ترین آن ها عبارتند از آبرود، سیاه رودبار، تویسن و آبراهه شلی در نهایت به دریای خزر می ریزند اما مساله اصلی در این راستا رسوباتی است که به وسیله سفیدرود وارد دریای خزر می گردد.

آنالیز ها نشان می دهد سالانه 30 میلیون تن رسوب به وسیله سفیدرود وارد دریای خزر می گردد یعنی بیش از 40 درصد منابع رسوبی خزر به وسیله سفیدرود تامین می گردد. شواهد گویای این است ادامه این فرایند موجب خواهد شد تا دهانه سفیدرود در ورودی دریای خزر تا 5 سال دیگر کاملا مسدود گردد. در این صورت تبادل آبی بین این رود و دریای خزر مختل خواهد شد که در اثر این واقعه رودخانه در ناحیه پشت دهانه دچار تورم شده و دشت سیلابی وسیعی را به وجود خواهد آورد و در اثر این رخداد شهرهای کیاشهر در شرق و زیباکنار در غرب دچار آبگرفتگی خواهند شد و خسارات بزرگی به اراضی کشاورزی و کاربری های مسکونی و آبزی پروری وارد می گردد.

همایون خوشروان مجری طرح بین المللی اثر نوسانات دریای خزر بر محیط زیست مناطق ساحلی گفت: الان یکی از مسائلی که دلتای سفیدرود به آن دچار شده انسداد دهانه رودخانه سفیدرود است که تحت تاثیر جریان های ساحلی که معمولا به موازات دریا در راستای غرب به شرق صورت می گیرد باعث می گردد که دهانه سفیدرود بسته گردد. در راستای مطالعات طرح بین المللی اثر نوسانات تراز آب دریای خزر بر محیط زیست مناطق ساحلی، سرعت رسوب گذاری اندازه گیری و معین شد که فرایند بسته شدن دهانه رودخانه سفیدرود از زمانی که سطح تراز آب دریای خزر شروع به کاهش کرد یعنی از سال 1374، شروع شده و همچنان ادامه دارد.

وی اضافه کرد: اگر این فرایند به همین شکل ادامه یابد تا 5 سال دیگر این دهانه مسدود می گردد، مسدود شدن دهانه رودخانه سفیدرود می تواند مسائل زیادی به وجود آورد. چون این رودخانه یکی از بزرگترین رودخانه های سواحل جنوبی دریای خزر است و بیش از 720 کیلومتر طول دارد؛ رودخانه ای است که طول ساحل آن در منطقه دلتا 110 کیلومتر است و مساحتی حدود 3 هزار و 600 کیلومتر مربع را پوشش می دهد؛ همچنین خروجی آب رودخانه سفیدرود به دریا به طور میانگین و متوسط در سال حدود 3 هزار و 800 میلیون متر مکعب است و بیش از 40 درصد منابع رسوبی خزر به وسیله سفیدرود تامین می گردد، بنابر این به لحاظ ابعاد و هندسه رودخانه بسیار با اهمیت است که اگر این رودخانه که دینامیک فعالی دارد درست مدیریت نگردد، می تواند یک فاجعه و بحران را به وجود آورد.

وی ادامه داد: با بسته شدن دهانه تورم آب را در پشت دهانه رودخانه خواهیم داشت و این تورم یعنی اینکه دشت سیلابی یا جلگه سیلابی به وجود خواهد آمد که این آب به جای اینکه در دریای خزر تخلیه گردد در اراضی پست بسیار کم شیب حاشیه رودخانه که در بخش شرقی تالاب کیاشهر و شهر کیاشهر و در بخش غربی تالاب زیبا کنار و پارک ملی بوجاق و شهر زیبا کنار است را تحت تاثیر قرار خواهد داد. در این مکان ها عمدتا کاربری هایی که موجود است کاربری های شهری، کشاورزی و آبزی پروری است یعنی اگر این رودخانه طغیان کند و آب آن به حالت سیلابی اراضی کناری را در بر بگیرد، می تواند خسارت های بسیار سنگینی را به بخش مهمی از کشور که در امنیت غذایی ما نقش بسزایی دارد، وارد کند. بنابر این ضروری است درباره این موضوع هرچه سریعتر وارد عمل شویم و بحث رسوب گذاری در مصب رودخانه سفیدرود را مورد مدیریت قرار دهیم.

خوشروان گفت: سالانه 30 میلیون تن رسوب به وسیله سفیدرود وارد دریای خزر می گردد. این رسوبی که می آید عمدتا رسوبات ماسه ای است و معمولا هم به رنگ سیاه و خاکستری است چون از اجزای مواد فرسایشی و هوازدگی آتشفشانی تشکیل شده و زمانی که تحت تاثیر جریان های موازی با ساحل قرار گیرد در راستای غرب به شرق باعث می گردد که دهانه سفیدرود تنگ گردد و دهانه را مسدود کند. در تصاویر ماهواره ای معین است که یک زبانه ای از غرب به شرق در حرکت است و نشان می دهد که اکنون کمتر از حدود 20 متر از دهانه سفیدرود باقی مانده که اگر همین فرایند ادامه یابد می تواند موجب بسته شدن کامل دهانه سفیدرود گردد.

وی در پاسخ به اینکه حالا چه کار می گردد کرد؟ شرح داد: در این زمینه دو گام موثر باید برداشته گردد. یکی اینکه ما میزان ورودی رسوباتی که به وسیله سفیدرود به دریای خزر منتهی می گردد را کاهش دهیم یعنی حجم رسوب گذاری را کاهش دهیم که این رسوب گذاری در این منطقه نِهِشت پیدا نکند و باعث مسدود شدن دهانه نگردد که راه آن مدیریت سد منجیل است. یعنی نباید بیاییم به وسیله سد با باز کردن دهانه سد هر آنچه رسوب است را به رودخانه سیلابی سفیدرود منتقل کنیم و این رودخانه هم این مواد را به مصب خود تخلیه کند و موجب انسداد دهانه گردد. یعنی از بالادست باید یک مدیریت صحیح منابع آب و رسوب را بر روی رودخانه سفیدرود اعمال کنیم به شرط اینکه باعث کاهش میزان آورد رسوبی در بالادست به سمت پایین دست شویم.

خوشروان با اشاره به اینکه رسوب سد منجیل را به سمت سفیدرود رها می نمایند، گفت: تحت شرایط نرمال و بدون عملیات لایروبی سالانه حدود 14 میلیون تن رسوب از مخزن سد سفیدرود خارج می گردد بنابر این این میزان رسوب همراه با رسوب یک سری رودخانه های دیگر که در راستا به سفیدرود وصل می شوند وارد خزر می شوند؛ با این فرایند در واقع حجم سنگینی از رسوب وارد منطقه گردد که طی سال های 1362 تا 1363 یعنی در مدت دو سال بیش از 135 میلیون تن رسوب از سد منجیل خارج شده است. این رقم بسیار بزرگی است و نشان می دهد که سد منجیل دارد مواد فرسایشی که از رودخانه سفیدرود وارد آن می گردد را نگهداری و خارج می نماید. حالا اگر این رسوب با این حجم زیاد به سمت ساحل بیاید طبیعی است که هم بر روی بستر رودخانه تاثیر می گذارد، هم راستا رودخانه را تغییر می دهد و نیز باعث می گردد دهانه آن دچار انسداد گردد و حتی شکل دلتای سفیدرود را می تواند تغییر دهد و این اتفاقی است که حداقل طی 100 سال اخیر در منطقه سفیدرود افتاده و این تغییرات را می بینیم.

وی اضافه کرد: بنابر این گام اول مدیریت عملیات تخلیه رسوبات سد منجیل و رودخانه های منتهی به سفیدرود است که باید انجام گردد، در گام دوم باید این رسوباتی که الان مصب را بستند برداشته شوند یعنی لایروبی صورت گیرد، اگر این رسوبات را با عملیات فیزیکی از محل دهانه برداشت کنیم باعث می شویم که تبادل آبی بین رودخانه سفیدرود و دریای خزر برقرار گردد و آن حالت باد کردگی و تورم که در پشت مصب رودخانه به وجود می آمد را با این کار از بین ببریم. پس با این دو کار می توانیم مصب رودخانه سفیدرود در دهانه خزر را از بسته شدن نجات دهیم.