به بهانه دو فیلم از جهان پهلوان تختی ، فارغ از اسطوره سازی ها - مجله همراهان

سیاوش خداشناس - مدرس دانشگاه ، امسال دو فیلم درباره زندگی جهان پهلوان تختی با نام های غلامرضا تختی و شهسوار ساخته و همزمان اکران شد. اکران این دو فیلم بهانه ای شد تا زندگی پرماجرا و پرتلاطم این قهرمان ورزشی و پهلوان مردمی مورد بحث قرار گیرد. از تحلیل مجدد نحوه مرگ او که محل بحث سیاسیون و چهره های مشهور شد و حاشیه هایی هم به همراه آورد تا زندگی خصوصی اش. روایت قهرمان و پهلوانی که بعد از گذشت نیم قرن هنوز محبوب نسل های مختلف است و هر اتفاقی بهانه ای می شود برای ورود مجدد به زندگی پرفراز و نشیب و پر راز و رمز او. نگاه به تختی به مثابه انسان فارغ از کلیشه ها، اسطوره پردازی ها و نگاه های معصوم وار قبلی اما چندان میان بحث ها رواج ندارد.

1. شاید از ویژگی های شاخص شخصیتی تختی که می توان بحث را با آن آغاز کرد پایبندی به عزت نفس در نهاد وجودی اش بود. حتی در حد سخن و شعار هم کار بسیار بزرگی است که تا این حد بزرگ باشی و یک کشور از عمق وجود یکصدا فریادت زنند ولی هرگز حتی اندکی دچار غرور و خودبزرگ بینی نشوی. تختی با مسلکی عرفانی که متاثر از فضای رشته ورزشی اش در آن زمان و باورهای دینی و تربیتی اش بود با یکی از بزرگترین وسوسه های انسانی به زیبایی مشاخصه کرد. او هرگز برای شهرت و قهرمانی دست از عقاید انسانی و اخلاقی اش نکشید و تا آخرین نفس همراه مردم ماند و پیشنهادهای وسوسه انگیز حاکمیت را یکی پس از دیگری رد کرد و به اصولش پایبند ماند تا حفظ عزت نفس برایش مهم ترین دغدغه باشد. آنچه در روزگار امروز بهایی است بس نادر. کار بسیار بزرگی است که مملو از پیشنهادهای اغواکننده باشی و از آن طرف بدهکار و شرمنده از عدم کمک رسانی به مردم باشی اما همچنان پایبند به اصول اخلاقی بمانی. در حوزه ورزش نیز پهلوان منشی او در برخورد با رقیبان داخلی و بین المللی را همگان شنیده ایم و می دانیم. ماجرای کشتی او با حریف روسی که علی رغم مصدومیت پای راست کشتی گیر روسی هرگز از این نقطه ضعف برای پیروزی استفاده نکرد و اخلاق را فدای پیروزی نکرد. لارنس کلبرگ، روانشناس بزرگ معتقد بود اوج نحوه استدلال، مرحله فوق قراردادی است که افراد صرفا بر مبنای اصول اخلاقی عمل می کنند و این مرحله جایگاهی است که تعداد افراد بسیار کمی می توانند در مراحل بالای آن قرار بگیرند و در آن باقی بمانند و وقتی منش تختی را مرور می کنیم، می توانیم به وضوح پی ببریم او با عزت نفس خود هرگز معامله نکرد و از پله های بالای استدلال اخلاقی هرگز پایین نیامد. 2. تختی بزرگمرد بود ولی در بسکمک موارد بزرگ اندیش نبود. شخصیت مردمی و کاریزماتیک او این فرصت را برایش پدید آورده بود تا بتواند برای دغدغه وجودی اش که همانا فعالیت در جهت حل مسائل مردمی بود، قدم بردارد اما آنچه در عمل اتفاق می افتاد، آن بود که تختی بیشتر مشغول کنش های خرد مردمی بود؛ مواردی همچون کمک به اشخاصی که پیوسته برای نیازهای شخصی به او مراجعه می کردند. نیازها و توقعاتی که گویی انتهای نداشت و توان تختی نیز کمتر از وسعت آن بود. فراموش نکنیم آنچه تختی را تختی کرد فعالیت و حرکت های بزرگ او بود، اقداماتی همچون جمع آوری کمک برای زلزله زدگان، قبول نکردن جوایز دولتی، پس دادن زمین های غصبی اهدایی که بعد رسانه ای پیدا می کرد. متاسفانه تختی در توازن بین مردم داری کوچه و بازار و فعالیت های مردمی اساسی بیشتر درگیر مورد اول شد و فرصت طلایی برای اقدامات اساسی جامعه را با چند اقدام محدود تا حدودی از دست داد و نتوانست به درستی توازن را برقرار کند. 3. تختی علی رغم شرایط فضای ورزشی و بافت زندگی و محیط خانوادگی و اجتماعی آن زمان، انسانی آزاداندیش، تیزبین و پرتلاش بود. توجه به حضور زنان در کشورهای غربی پیرو حضورش در مسابقات و طرفداری از حضور زنان ایرانی در عرصه های مختلف، حمایت از ادامه تحصیل زنان، علاقه به مطالعه کتاب، تلاش وافر در کشتی علی رغم سرکوب مربیان و مسائل اقتصادی، حمایت از خواسته های مردمی و فعالیت های اجتماعی و مشاخصه با حاکمیت علی رغم به خطر افتادن جایگاه قهرمانی اش همگی مواردی است که دغدغه های آزاداندیشانه، تیزبینی و پشتکار بالایش را نشان می دهد. این تلاش ها و دغدغه ها و پایبندی ها چه با تحلیلی روانشناسانه نشانه ای از مکانیزم های دفاعی برای جبران سرکوب ها و کمبودها باشد و یا بنا به تلاش و دغدغه و استعداد ذاتی باشد اما به هر طریق دغدغه مندی و تلاشی باارزش است که به جهت موثر و مثبت بودن به عنوان ویژگی خوب در شخصیت تختی قابل تحسین است. 4. خودکشی اش هرچند رگه های مردمی داشت و فشار و ناتوانی در قبال مسوولیت مردمی در آن مشهود است و به نوعی جامعه و توقعات جامعه او را در توقعات بی انتها و اغلب شخصی در خود فرو خورد اما این تصمیم بیشتر برای انتها یک داستان افسانه ای مناسب بود تا انتها داستان یک قهرمان واقعی اما تصویر قهرمانی که در میدان مشاخصه ورزشی و اجتماعی هرگز عقب ننشست و لبخندش جاودان بود، همیشه زنده است.