فارسی باستان، کتیبه ها، واژه نامه منتشر شد - مجله همراهان

در معرفی فرهنگستان از کتاب فارسی باستان، کتیبه ها، واژه نامه می خوانیم: زبان فارسی باستان یکی از زبان های باستانی ایران است که در دوران سلطنت شاهان هخامنشی، دست کم از نیمه دوم هزاره اول پیش از میلاد تا زمان برافتادن آنان در نیمه قرن چهارم پیش از میلاد، در ناحیه جنوب غربی ایران رواج داشته است و زبان رسمی درباره هخامنشیان به تعداد می رفته است. از فارسی باستان، که شباهت زیادی به زبان اوستایی دارد، آثار مکتوب نسبتاً فراوانی، به ویژه از عهد داریوش اول و خشایارشا، بر جای مانده است. این آثار که اصطلاحاً کتیبه خوانده می شوند، در دل کوه، روی الواح سنگی و گِلی و به خط میخی فارسی باستان کتابت و اغلب در نواحی فارس، خوزستان و ماد باستان و هم در بابِل و مصر یافته شده اند.

کتیبه های فارسی باستان را باید کهن ترین آثار مکتوب به زبان های ایرانی به تعداد آورد که شواهد تاریخی و زبانی آن ها بدون دستکاری و تحریف، پس از نزدیک به 2500 سال، عیناً به دست ما رسیده است.

دانشمندان اروپایی در رمزگشایی از خط میخی به کاررفته در کتیبه های فارسی باستان و تحقیق درباره زبان این کتیبه ها پیش گام بوده اند. از اوایل قرن نوزدهم میلادی که نخستین نشانه های خط میخی خوانده شد تا کنون، محققان اروپایی صدها کتاب و مقاله علمی درباره فارسی باستان و آثار باقیمانده از آن، به زبان های مختلف اروپایی تألیف و منتشر نموده اند که بعضاً تصحیح و تکمیل تحقیقات پیشین است.

ازآنجاکه پژوهش های بنیادی درباره زبان فارسی باستان و آثار باقیمانده از آن (حتی در حوزه فقه اللغه ایرانی) به زبان های خارجی بوده است و دسترسی به این پژوهش ها و یا بهره گیری از آن ها برای پژوهشگران و مشتاقان به مباحث تاریخی زبان فارسی احیاناً میسر نمی شد، بایسته بود نتایج تحقیقات در این باره گردآوری و به زبان فارسی تدوین گردد و در اختیار علاقه مندان قرار گیرد. برای دستیابی به این مقصود، شادروان استاد دکتر بهمن سرکاراتی، مدیر وقت گروه زبان های ایرانی فرهنگستان، طرحی را با اسم زبان فارسی و آثار بازمانده از آن به فرهنگستان زبان و ادب فارسی پیشنهاد کرد که در شورای فرهنگستان هم پذیرفته شد.

مقدمات اجرای این طرح از سال 1373 شروع شد، اما پس از جدایی آن مدیر فقید از فرهنگستان، اجرای این طرح چند سال مسکوات ماند تا آن که پایان در زمان مدیریت استاد دکتر محمدتقی راشد محصل، اجرای این طرح بار دیگر در دستور کار نهاده شد.

به گفته مؤلف کتاب، دکتر محمد حسن دوست، ازآن جاکه 20 سال از گردآوری منابع و اطلاعات مربوط به طرح مذکور می گذشت و مواد گردآمده در آن موقع به منزلۀ کار دانشجویی بود، وی بر آن شد که بار دیگر از نو، برای تدوین طرح به جمع آوری و تکمیل مواد و اطلاعات بپردازد. کتاب حاضر را در واقع باید بخشی از طرح جامع زبان فارسی باستان و آثار بازمانده از آن به تعداد آورد؛ چراکه در این کتاب، اساساً به تاریخچه خواندن خط میخی و کتیبه های فارسی باستان، معرفی کتیبه های شاهان هخامنشی، حرف نویسی، واج نویسی و ترجمه فارسی کتیبه های فارسی باستان و تدوین واژه نامه ای نسبتاً مفصل پرداخته شده و به مسائل زبانی فارسی باستان، نظیر واج شناسی، دستور تاریخی و نحو زبان اشاره ای نشده است.

کتاب حاضر، به جز پیشگفتار، لیست نشانه های به کاررفته در متن و ترجمه فارسی کتیبه ها، نشانه های دستوری، لیست اجمالی کتیبه های فارسی باستان، و لیست اختصارات و منابع، شامل شش بخش است که عبارت اند از: تاریخچه خواندن خط میخی و کتیبه های فارسی باستان؛ خط میخی فارسی باستان؛ شناسنامه کتیبه های شاهان هخامنشی؛ متن و ترجمه فارسی کتیبه های فارسی باستان؛ واژه نامه کتیبه های فارسی باستان؛ و لیست ها (لیست بسامدی لغات کتیبه ها، لیست بسامدی اعداد کتیبه ها، لیست حالت های دستوری لغات، لیست صیغه های افعال، لیست حرف نوشت لغات).