پژوهـش پیش احتیاج تصمیم گیری است - مجله همراهان

رضا نیک نام - یازدهمین جشنواره پژوهش و نوآوری در مدیریت شهری که با انتخاب برترین ها و اهدای جایزه سازمان شهرداری ها و دهیاری های وزارت کشور برگزار می گردد، بهانه خوبی است تا با داودرضا عرب دکتری عمران، مدرس دانشگاه، محقق و مدیر مؤسسه پژوهشی مهندسی راهبرد دانش پویا هم صحبت شویم و به مقوله پژوهش از منظر مدیریت بحران نگاه کنیم.

درباره شعار اساسی مدیریت شهر تهران یعنی تهران شهری ایمن برای همه، آینده پژوهی ایمنی و بحران را در این حوزه چگونه ارزیابی می کنید؟

درباره مقوله آینده پژوهی ایمنی و بحران باید گفت که پژوهش پیش نیاز تصمیم گیری است. در بحث کلی باید بگوییم که ما یک مدیریت بحران داریم و یک مدیریت ریسک که مجموع اینها می گردد. مدیریت جامع بحران این است که وقتی بحرانی اتفاق می افتد مانند سیل یا زلزله باید بدانیم که چگونه این شرایط را مدیریت کنیم. به عبارتی مدیریت بحران به اقدامات بعد از حادثه مربوط می گردد، اما بحث اصلی ما مدیریت ریسک است. باید بدانیم چگونه و چه کارهایی را انجام دهیم که در صورت وقوع حادثه خسارت های کمتری را متحمل شویم. با انجام یکسری کارها و ایجاد زیرساخت های لازم می توان آثار و خسارت های ناشی از حوادث طبیعی و غیرمترقبه مثل سیل و زلزله را تا حدودی کاهش داد.

آیا در گذشته بی توجهی به مقوله پژوهش به شهر آسیب رسانده است؟

بله، تا حد زیادی این گونه است. البته ما نه تنها در بسیاری از موارد با اندک اطلاعات و مطالعه تصمیم گیری نموده ایم، بلکه مهم تر از آن روینمودهای مناسبی را نیز انتخاب ننموده ایم. بارش باران که یک نعمت است، چطور تبدیل به بحران می گردد؟ ما یک شهر نفوذناپذیر ساختیم که با اندک بارشی، آبگرفتگی و سیلاب داریم یا در بحث زلزله باید به این موضوع فکر کنیم که چگونه ساختمان ها را مقاوم سازی کنیم. چطور مردم را برای شرایط بحران آماده کنیم و ظرفیتشان را بالا ببریم تا سرمایه هایمان را در معرض خطر نگذاریم. توجه به پژوهش این امکان را به ما می دهد تا روی گسل ها سازه های مهم یا ساختمان بلندمرتبه نسازیم. آیا طرح جامع شهر را براساس گسل ها تدوین نموده ایم؟ آیا می توان کاری کرد که بتوانیم ظرفیت بردباری شهر را در مقابل بحران ها و حوادث طبیعی زیاد کنیم؟ متأسفانه در طرح جامع شهر تهران مسائل مربوط به مدیریت ریسک و بحران کمتر در نظر گرفته شده است. مثلاً بزرگراه های امام علی(ع)، صیاد، چمران و یادگار، همگی در جهت رودخانه هستند. اگر یک سیل با دوره بازگشت نه چندان بالا اتفاق بیفتد، بسیاری از همین بزرگراه ها دچار مشکل جدی می شوند. البته در دوره های اخیر در زمینه مدیریت آب های سطحی روینمودهای مناسبی انتخاب شده است. رویکرد این است که رودخانه ها دوباره احیا شوند، یعنی بتن از کف رودخانه ها برداشته گردد تا زمین نفوذپذیر گردد و همچنین روینمودهای توسعه کم اثر انتخاب شده که حداکثر آب از بالادست در زمین نفوذ داده گردد که نه دچار آبگرفتگی و نه دچار نشست ناشی از پایین رفتن آب های زیرزمینی شویم.

درباره پژوهش هایی که در گذشته راه به جایی نبرده صحبت کنید. آیا چاره ای برای جبران آن وجود دارد؟

ابتدا باید روینمودها را عوض کنیم. یک نمونه توجه جدی به گسل شمال تهران است. ساختمان ها و برج های بلندی در این گسل ساخته شده که بسیار خطرناک است. آیا نمی توانستیم مدرسه، برج، بیمارستان و... روی گسل تهران نسازیم؟ اینها نکاتی است که به هر صورت وجود دارد. پژوهش های جامع مدیریت بحران شهر تهران نشان می دهد که از زیر بسیاری از ایستگاه های آتش نشانی و حتی بیمارستان ها خطوط لوله گاز عبور نموده است، بنابراین این مراکز خدمات رسان خودشان در مواقع بحران، بحران زده می شوند. بیشتر بیمارستان های تهران هم به مقاوم سازی نیاز دارند. بیمارستان از جمله جاهایی است که در زمان بحران باید به شهروندان سرویس بدهد، اما خودش نیازمند یاری می گردد. اگر در زمان ساخت وسازها نظارت ها دقیق باشد، شهر مقاومی خواهیم داشت. اگر در تدوین آیین نامه ها مسائل مالی در نظر گرفته گردد، می توانیم از این به بعد کارها را به نحو مطلوب تر انجام دهیم و جلو خسارت ها را بگیریم.

منبع:ویژه نامه شهرپژوه