گویاسازی کتاب ها برای نابینایان؛ چالش کتابخانه های عمومی با ناشران - مجله همراهان

به مناسبت فرا رسیدن روز جهانی عصای سفید، کمّ و کیف شرایط ارائه خدمات کتابخانه ای به روشندلان در خراسان رضوی، تعداد کتابخانه های فعال برای نابینایان در استان، شرایط فعالیت کتابخانه تخصصی نابینایان در مشهد و سایر مسائل حوزه کتاب خوانی و مطالعه برای نابینایان را در گفت وگوهایی جداگانه با مهری عاقبتی، معاون امور کتابخانه ها و همکاری های اداره کل کتابخانه های عمومی خراسان رضوی، ملیحه فخار طبسی، معاون کتابخانه مرکزی امام خمینی (ره) و همچنین منیره نوری، تنها کتابدار بخش نابینایان کتابخانه مرکزی مشهد، در میان گذاشتیم که در ادامه از نظر مخاطبان می گذرد.

پنج کتابخانه در خراسان رضوی مجهز به بخش نابینایان است

به گفته مهری عاقبتی، معاون امور کتابخانه ها و همکاری های اداره کل کتابخانه های عمومی خراسان رضوی، 1نج کتابخانه در استان خراسان رضوی، بخش ویژه نابینایان دارند؛ دو کتابخانه شریعتی و مرکزی در مشهد، کتابخانه شریعتی در نیشابور، کتابخانه امام علی (ع) در کاشمر و کتابخانه حاج ملاهادی سبزواری در سبزوار.

وی در ارتباط با تعداد اعضای این کتابخانه ها نیز گفت: بخش نابینایان ما در مجموع میزبان هزار نفر عضو دارای اختلالات بینایی است. همچنین 4 کتابدار روشندل در شهرهای مشهد، سبزوار و نیشابور مشغول به فعالیت هستند.

در میان کتابخانه های عمومی سطح استان، تنها کتابخانه مرکزی امام خمینی (ره) است که به گفته عاقبتی، به طور کامل تجهیز و تمام امکانات مورد احتیاج برای مطالعه قشر نابینا و یا کم بینا در آن فراهم شده است.

بخش نابینایان کتابخانه مرکزی مشهد از ابتدای اردیبهشت ماه سال 1398 به طور رسمی فعالیت خود را به عنوان دومین کتابخانه عمومی مجهز به بخش نابینایان در این شهر آغاز کرد. ملیحه فخار طبسی، معاون کتابخانه مرکزی مشهد در این باره گفت: کتابخانه مرکزی مشهد (امام خمینی ره)) به عنوان دومین کتابخانه عمومی در شهرستان مشهد با توجه به رسالت خود، خدمت رسانی به این اقشار آسیب پذیر را در دستور کار خود قرار داده است.

به گفته معاون کتابخانه مرکزی امام خمینی، کتابدار بخش نابینایان کتابخانه مرکزی خود یک نابینا است و این امر باعث شده که او با این افراد حساس در اجتماع به خوبی ارتباط برقرار نموده و احتیاجهای آنان را بشناسد.

عضویت افراد نابینا در کتابخانه مرکزی مشهد رایگان است

فخار طبسی با بیان اینکه عضویت افراد نابینا در کتابخانه مرکزی مشهد کاملا رایگان است، ادامه داد: رایگان شدن عضویت افراد نابینا برای استفاده از خدمات مختلف کتابخانه اولین راه برای هموار شدن جهت این گروه است و این امر توانسته به خوبی با عضویت حدبیشتری جامعه نابینا اعم از دانش آموزان مدارس نابینایان، اعضای انجمن نابینایان، دانشجویان، نویسندگان و فرهیختگان نابینا به معرض ظهور برسد.

مهمترین امکاناتی که بخش نابینایان کتابخانه برای اعضای خود فراهم نموده چیست؟ این سوالی بود که از معاون کتابخانه مرکزی امام خمینی پرسیدم و در پاسخ گفت: دستگاه پرینتر بریل، دستگاه نوتیکر، ماشین پرکینز جهت تایپ، و چهار دستگاه کامپیوتر ویژه استفاده اعضا و وسایل نوشت افزار دستی مثل بهدید و دستگاه سروش مهم ترین آنهاست.

فخار همچنین به وجود حدود 400 نسخه کتاب بریل و بالغ بر 12 هزار کتاب گویا در این بخش برای تامین احتیاج مطالعاتی مخاطبین اشاره نمود و گفت: از آنجایی که مطالعه کتاب هایی به خط بریل با توجه به نوع چاپ و نوع برگه قطور هستند و امکان تورق شان سخت، و همچنین رفت و آمد به کتابخانه هم مسائل خاص خود را دارد پس این گروه بیشتر تمایل به استفاده از منابع گویا هستند که به وسیله ایمیل برایشان ارسال می گردد.

از معاون کتابخانه مرکزی مشهد در خصوص میزان استقبال نابینایان و تعامل با سایر دستگاه های مرتبط با نابینایان نیز پرسیدم، او در پاسخ گفت: از روزهای نخست آغاز به کار بخش نابینایان، با برگزاری جلسات هم اندیشی با اعضا، انجمن نابینایان، بهزیستی و ... سعی شد تا هر چه بیشتر این بخش مهیای حضور و استفاده این گروه خاص باشد که حضور و استقبال این افراد برای شرکت در این جلسات، گویای امر بود، همچنین راهکارهایی برای تسهیل در گویاسازی کتاب و تهیه نسخه بریل و امور مربوط به ارسال کتب به صورت رایگان، به درب منزل اعضای نابینا از مهمترین دستاوردهای این جلسات تعاملی بود.

به عقیده معاون کتابخانه مرکزی امام خمینی (ره) برگزاری جلسات نقد و آنالیز کتاب، نشست های کتابخوان، شعرخوانی و حضور پرشور نابینایان در جشنواره رضوی در ارسال منابع و شرکت در پویش معرفی کتاب، و مسابقات آنلاین و مکتوب همگی نشان دهنده استقبال آن ها از این بخش و خدمات آن بوده است.

در کتابخانه مرکزی امام خمینی مشهد کلاس های آموزشی مختص نابینایان نیز برگزار گردیده که فخار طبسی به معرفی آن ها پرداخت و گفت: برگزاری کلاس های آموزش خط بریل و آموزش کامپیوتر ویژه نابینایان به صورت کاملا رایگان از مهمترین خدماتی بود که در دوران پیش از کرونا و برقراری فعالیت های حضوری در این بخش به صورت مستمر برگزار می شد.

معاون کتابخانه مرکزی امام خمینی به فعالیت های ترویجی برای معرفی کتابخانه به نابینایان استان نیز اشاره نمود و گفت: حضور کتابدار بخش نابینایان در مدارس نابینایان در پایه های مختلف برای معرفی کتابخانه و فعالیت های بخش و دعوت از دانش آموزان، جهت عضویت در کتابخانه و نیز بازدیدهایی از دانش آموزان که در مناسبت های خاص از کتابخانه انجام می گرفت، از فعالیت های دوسویه ای بود با هدف ترغیب به مطالعه و کتابخوانی برای دانش آموزان تدارک دیده شد.

گویا سازی کتاب برای استفاده اعضا، دانشجویان و افراد عادی و پرینت جزوات مکتوب به صورت خروجی بریل به خصوص برای دانشجویان و محققین به منظور تسهیل در امر آموزش و پژوهش از اقدامات مهمی است که بخش نابینایان کتابخانه مرکزی مشهد برای انجام رسالت خود ایفا نموده است.

کرونا و تاثیر آن بر کتابخوانی نابینایان

کرونا فعالیت حضوری بخش نابینایان را دست خوش چه تغییراتی نموده است؟ این آخرین سوال از ملیحه فخار، معاون کتابخانه مرکزی امام خمینی بود که او در پاسخ گفت: امروزه با توجه به شرایط فعلی جامعه در ایام کرونا بخش نابینایان کتابخانه مرکزی مشهد سه روز در هفته و در روزهای زوج آماده ارائه خدمات به مراجعین است.

فعالیت های فرهنگی این بخش در فضای مجازی انجام می گیرد و استفاده از رسانه های مجازی برای ارسال و فراوری کتاب های گویا، ترویج منابع، جلسات قصه گویی و شعرخوانی توسط اعضا در قالب کلیپ های مناسبتی، همگی گواه بر مشارکت این اعضا همواره همراه کتابخانه است.

منیره نوری، تنها کتابدار بخش نابینایان کتابخانه مرکزی مشهد است که از اردیبهشت 98، همرمان با افتتاح بخش نابینایان، در این مجموعه مشغول به کار شد. به گفته وی 310 نابینا یا کم بینا عضو این کتابخانه هسنتد؛ کتابخانه ای که سعی شده در آن به لحاظ جانمایی، موقعیت، ابزار و تجهیزات، شرایط خوبی برای مراجعان فراهم کند.

ارسال کتاب برای نابینایان رایگان صورت می گیرد

وی اضافه نمود: هرچند که ارسال کتاب از کتابخانه رایگان است اما، این روزها مخاطبان بخش نابینایان کتابخانه مرکزی بیشتر به دنبال کتاب صوتی هستند و همین باعث شده که از شهرستان های اطراف مشهد مثل گناباد، سبزوار، بردسکن و ...نیز مراجعه نماینده غیرحضوری داشته باشند. به این شکل که درخواست کتاب صوتی مدنظر خود را برای خانم نوری می فرستند و او فایل صوتی کتاب را برای آن ها ارسال می نماید.

بیشتر مراجعین به کتابخانه از محصلین و دانشجویان و بیشتر در بازه سنی بین 20 تا 30 سال هستند، چراکه بچه ها به گفته تنها کتابدار بخش نابینایان کتابخانه مرکزی مشهد، هنوز نسبت به شرایط خود مطلع نیستند.

کتابخانه خوب است اما کمی دور است!

از وی در خصوص مسائل و کاستی هایی که افراد نابینا و کم بینا در این مجموعه و در کل، در حوزه مطالعه و کتابخوانی با آن روبه رو هستند، پرسیدم و او که خود نیز مشکل بینایی دارد، در پاسخ گفت: اگر به شرایط و محدودیت های ایجاد شده به دلیل کرونا توجه نکنیم، بیشترین دغدغه بچه ها این بود که به کتابخانه می آمدند و فضای اینجا را خیلی دوست داشتند اما، رفت و آمد به این نقطه شهر برای بیشتر بچه ها که از خانواده های متوسط رو به پایین هستند، سخت است، سال گذشته در مراسمی که برای روز عصای سفید برگزار گردید، اعضای شورای شهر مشهد قول دادند که من کارت مخصوص نابینایان تهیه نمایند که این وعده عملی شد اما، بازهم به راحتی با وسایل حمل و نقل عمومی نمی توانند به اینجا بیایند.

عدم شفاف سازی در حوزه کتاب های گویا از دیگر مسائلی است که نوری به آن اشاره نمود، او در این باره گفت: اگر نهاد کتابخانه های عمومی کشور بتواند مجوز گویاسازی کتاب به ما بدهد، دست ما برای ارائه خدمت بازتر است چراکه مراجعان بیشتر به دنبال کتاب گویا هستند.

به گفته این کتابدار درخواست مجوز برای گویاسازی ارسال شده اما، نهاد کتابخانه های عمومی می گوید ممکن است ناشران اعتراض نمایند؛ درصورتی که یک کتاب عادی هم توسط کتابخانه خریداری می گردد و به صدها نفر امانت داده می گردد، چطور ناشر در این مورد اعتراض نمی نماید ولی کتابش دست به دست می گردد و حتی بعضا کپی هم می گردد؟! ولی یک کتاب که می خواهد صوتی گردد، کلی تبصره و ماده برایش ایجاد می گردد و درنهایت مجوز آن داده نمی گردد!

خراسان رضوی دچار فقر منابع مطالعاتی بریل است

فقر منابع مطالعاتی به صورت بریل و کمبود امکانات از دیگر مسائلی است که منیره نوری به آن اشاره نمود: ما یک دستگاه نوتیکر داریم که به دلیل کاربرد زیاد، مورد احتیاج مراجعان است، این دستگاه کتاب با فرمت word را تبدیل به خط بریل می نماید، استفاده از این دستگاه هم فضای کمتری اشغال می نماید، هم استهلاک کاغذ ندارد و هم هزینه را کم می نماید ولی ما در کتابخانه یک عدد از این دستگاه که هزینه خریداری آن هم زیاد است، بیشتر نداریم و در زمان مراجعه حضوری تنها یک نفر از آن می تواند استفاده کند.

کتاب بریل هم به دلیل کاغذهای مخصوص به خود گران است و با وجود اینکه کتابخانه مرکزی، پرینتر مخصوص به چاپ کتاب بریل دارد اما تنها از آن برای چاپ جزوات استفاده می نماید و نه چاپ کتاب، نوری با اشاره به این نکته ادامه داد: تهیه فایل کتاب ها برای چاپ بریل خود معضلی عظیم است که مستلزم اجازه ناشران و کسب مجوز است، مسئله ای که باعث شده از این دستگاه 100 میلیونی تنها برای چاپ جزوات استفاده کنیم و همچنان برای خرید و یا امانت بعضی کتاب های بریل منتظر استان های دیگر باشیم، درحالی که استان عظیمی مثل خراسان رضوی نباید دچار این مشکل باشد.

اکنون اگر نابینایی کتابی بخواهد که کتابخانه مرکزی نداشته باشد، باید از موسسه انتشارات رودکی در تهران یا از سایر استان ها که تحویل آن چند هفته به طول می انجامد، کتاب بگیرند.

نوری، کتابدار کتابخانه مرکزی در این مورد اضافه نمود: چاپ کتاب توسط خودمان هم باعث افزایش منابع بریل می گردد و هم ما را بی احتیاج از سایر استان ها می نماید، از طرفی خود، باعث درآمدزایی است. این ها نکاتی است که نهاد کتابخانه های عمومی کشور باید به آن توجه نموده و نسبت به اخذ مجوز تصمیم گیری کند.

دسترسی به تازه های نشر برای نابینایان زمان بر است چون به سرعت به بریل تبدیل نمی شوند. نوری با تایید این نکته ادامه داد: بله، دسترسی به تازه های نشر برای ما زمان بر است من خودم تا به حال ندیدم کتابی که مربوط به امسال باشد در همان سال به بریل تبدیل گردد و اصولاً با تاخیر یکساله بریل می گردد و این مسئله ای بود که ما در دوران دانشجویی هم با آن روبرو بودیم؛ استاد منابعی را برای مطالعه پیشنهاد می کرد و ما نسخه بریل و صوتی آن را نمی توانستیم پیدا کنیم البته این شرایط در خصوص کتاب های صوتی و همچنین در جریان جشنواره کتابخوانی رضوی خیلی بهتر است.