28 محله شهر اصفهان در نوبت بازآفرینی - مجله همراهان

به معنای دست و پنجه نرم کردن با انبوهی از مسائل است؛ از ایمن نبودن خانه ها در برابر خطر زلزله و آتش سوزی گرفته تا کمبود راه های دسترسی، زیرساخت ها و تأسیسات شهری، سهم پایین بهره مندی از خدمات شهری و نبود بعضی خدمات فرهنگی و آموزشی. بی اغراق می توان گفت یکی از بزرگ ترین و پیچیده ترین مسائل کلان شهر اصفهان، خانه ها و محله های فرسوده ای است که کارشناسان آنها را با نام های هشداردهنده ای مانند بمب ساعتی، بافت ناپایدار و ناکارآمد و مانند آن معرفی می کنند تا توجه برنامه ریزان ملی و محلی را به اهمیت نوسازی این بافت و بهبود وضع زندگی ساکنانش جلب کنند اما با گذشت دو سه دهه برنامه ریزی، هنوز هم پابرجا ماندن بسکمک از خانه های خشت و گلی در دل محله های قدیمی هسته مرکزی شهر و حتی مناطق حاشیه ای، حکایت از آن دارد که همه طرح هایی که برای نوسازی و بازسازی این محله ها روی کاغذ آمده، نتوانسته مسائل نزدیک به 23 درصد جمعیت شهر یا 500 هزار اصفهانی که در بافت فرسوده زندگی می کنند را حل نماید.

• بافت های ناکارآمد، یکی از مهم ترین معضلات گریبانگیر شهر

مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان با اشاره به وجود 2 هزار و 380 هکتار بافت مصوب ناکارآمد در شهر اصفهان به خبرنگاران می گوید: براساس مصوبات کمیسیون ماده 5، 12درصد از مساحت کل شهر را بافت فرسوده تشکیل می دهد که به شکل 237 لکه در مناطق 15گانه شهر تعیین شده و 23 درصد از جمعیت اصفهان را در خود جا داده است.

محمد فیض، یکی از مهم ترین معضلات گریبانگیر شهرها را بافت های ناکارآمد و فرسوده می داند و می افزاید: این بافت ها زمانی محل تمرکز جمعیت و فعالیت اقتصادی بوده اما رفته رفته به نقاط کم بازده و بی بازده اقتصادی در شهر و مناطق ناامن و جرم خیز تبدیل شده که خود پیامدهایی همچون ناهنجاری های اجتماعی و مسائل فرهنگی را به همراه دارد که همگی در فرسودگی و ناکارآمدی بافت های فرسوده شهری ریشه دارند.

او جلوگیری از گسترش این گونه بافت ها و همچنین رفع مسائل موجود در آن را یکی از دغدغه های مدیران شهری و مسئولان مدیریت بحران شهری معرفی می کند و می گوید: قوانین، دستورالعمل و شیوه نامه های فراوانی در این زمینه تدوین شده که از جمله آنها می توان به سیاست های کلی نظام در بخش شهرسازی و مسکن، قوانین برنامه پنج ساله چهارم، پنجم و ششم توسعه کشور در حوزه حمل ونقل و مسکن و قوانین ویژه بافت های ناکارآمد اشاره کرد اما همچنان شاهد روند کند نوسازی و احیای بافت های ناکارآمد شهر اصفهان هستیم.

• کلاف پیچیده موانع

مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان پایین بودن استحکام بناها، مسائل شکل گیری یا تفکیک املاک، ریزدانگی که به دلیل جداسازی نامناسب زمین ها اتفاق افتاده و هچنین رعایت نکردن حداقل مسافت یا تناسب ابعاد پلاک، اشراف بر خانه های همسایه و ایجاد مزاحمت را بعضی از اشکالات خانه های موجود در بافت فرسوده می داند و یادآور می شود: اگر به این مسائل رسیدگی نشود، این بافت چه در هسته مرکزی و چه در حاشیه ها، کم کم خالی از سکنه می شود و جمعیت دیگری را به خود جذب می کند که باعث مسائل اجتماعی خواهد شد.

فیض از شناسایی 28 محله دارای بافت ناکارآمد بر اساس شاخص های مختلف اجتماعی، اقتصادی و کالبدی برای تحقق اهداف بازآفرینی در طول برنامه ششم توسعه کشور خبر می دهد و می گوید: براساس برنامه جامع اقدام مشترک محدوده ها و محلات هدف بازآفرینی شهر اصفهان، هفت محله زینبیه، حصه، قائمیه، همت آباد، شهشهان، ابن سینا و دردشت دارای اولویت شناسایی و بازآفرینی در سال 97 انتخاب شدند. البته اولویت بندی محله های دیگر نیز به صورت جداگانه برای سال های 98، 99 و 1400 تعیین شده است.

• سختی های دریافت وام و حمایت های ناکافی

مدیرعامل سازمان نوسازی و بهسازی شهرداری اصفهان درباره مسائل موجود در راستا بازسازی بافت های فرسوده نیز می گوید: براساس برنامه ششم توسعه باید سالانه حداقل 270محله با تسهیلات دولتی احیا شود اما این قانون به دلیل وجود موانع و مسائل متعدد بر سر راه نوسازی، تاکنون به درستی اجرا نشده است که از آن جمله می توان به شرایط دریافت و بازپرداخت وام و ودیعه مسکن (بالابودن نرخ بهره وام بانکی، ضمانت های سخت دریافت وام و ودیعه)، اجرا نشدن تعهدات دولتی در پرداخت 9 درصد بهره بانکی وام ساخت مسکن، نبود ضوابط مشوق و ویژه در نوسازی بافت های ناکارآمد در حوزه ضوابط ساختمانی، تاسیسات زیربنایی و... نبود سند رسمی شش دانگ برای قریب به 60 درصد از پلاک های موجود در بافت، ضعیف بودن توان اقتصادی ذی نفعان و نداشتن جذابیت برای ورود سرمایه گذاران به محله اشاره کرد.

• طرحی که روی کاغذ ماند

برنامه جامع اقدام مشترک یا برجام بافت های فرسوده، یکی از تازه ترین طرح های بازآفرینی شهری است که در سال 96 تصویب شد و قرار بود با هم افزایی و هماهنگی بین بخشی، محله هایی که بافت فرسوده دارند تعیین و اولویت بندی شوند. با اجرای این طرح، 106 محله ناکارآمد در استان اصفهان شناسایی شد که قرار است در طول یک برنامه 10 ساله نوسازی شوند. نیمی از این بافت ناکارآمد در کلان شهر اصفهان واقع شده است اما با گذشت دو سال از زمان اجرای طرح، تنها نوسازی محله های همت آباد و ابن سینا کلید خورده و پیشنهاد 25 محله دیگر هم به اداره کل راه و شهرسازی ارائه شده است.

معاون بازآفرینی شهری و مسکن اداره کل راه و شهرسازی استان با تاکید بر این که جابه جایی مردم ساکن محلات فرسوده در دستور کار طرح بازآفرینی شهری نیست، می گوید: برای جلوگیری از جابه جایی مردم از محلات خود، واحدهایی به عنوان پشتیبان نوسازی بافت های فرسوده در یک محله در قالب سهم دولت ساخته می شود که برای اسکان موقت با واحدهای فرسوده تهاتر می شوند و پس از آماده شدن واحدهای مورد نظر، نوبت به نوسازی محلات دیگر می رسد.

ایمان طاهر درباره تسهیلاتی که برای سرعت بخشیدن به روند طرح بازآفرینی پرداخت می شود نیز توضیح می دهد: سهم کلان شهرها 50 میلیون تومان، شهرهای بالای 25 هزار نفر جمعیت 40 میلیون تومان و شهرهای کمتر از 25 هزار نفر جمعیت 30 میلیون تومان در نظر گرفته شده است با 18 درصد سود، برای کاهش سود بانکی و افزایش تسهیلات به میزان 80 میلیون تومان نیز قول هایی داده شده است.

• مرز باریک میان بافت تاریخی و بافت فرسوده

محمود درویش پیشکسوت معماری با بیان این که بافت فرسوده با بافت تاریخی تفاوت بسکمک دارد، می گوید: بافت فرسوده بافتی فاقد ارزش تاریخی و قابل بازسازی است اما بافت تاریخی باید حفظ و مرمت و کمبودهای آن جبران شود، خط بسیار باریکی بین این دو یعنی بافت تاریخی و بافت فرسوده وجود دارد که تشخیص آن با متخصصین معماری و شهرسازی و مرمتگران خواهد بود.

وی با اشاره این که ایجاد هرنوع راستا دسترسی در بافت تاریخی باید با کارشناسی دقیق و ضرورت توجه به تک تک ساختمان های آن صورت بگیرد، تصریح می کند: این مسئله مانند یک جراحی است که در بخش های فرسوده بدن انجام می دهند، برای این کار لازم است ساختمان ها ارزشیابی شوند؛ آنچه که ارزشمند است حفظ شود و آنچه فرسوده است برای احداث راه و دسترسی به بافت تاریخی مورد استفاده قرار گیرد.

• بافت تاریخی، فرسوده نیست

احمد منتظر- مدیر سابق اداره کل میراث فرهنگی اصفهان: یکی از نکاتی که در زمینه بافت فرسوده وجود دارد این است که بافت فرسوده اصطلاح درستی نیست، متاسفانه کاربرد این اصطلاح به این دلیل است که بگویند بافت مخروبه است و باید خراب شود. هیچ شکی نیست که بافت تاریخی هم مخروبه است اما باید تعمیر شود تا درست بماند. حتی عنوان بافت قدیمی را نیز نباید به عنوان واژه پذیرفت بلکه فقط باید بیان کرد که بافت، بافت تاریخی است یعنی در آن ارزش تاریخی وجود دارد. واژه هایی مثل بافت فرسوده یا بافت قدیمی را عمدا به کار می برند تا وقتی اجازۀ تخریبش را صادر کردند کسی آنها را زیر سوال نبرد.

حتی قوانینی هم که درخصوص بافت های تاریخی توسط وزارت کشور و شهرداری گذاشته می شود جنبه جهانی ندارد چراکه جنبه جهانی عنوان بافت فرسوده را به کار نمی برد. بافت فرسوده در اصل بافتی است که پیش از انقلاب ساخته شده و خوب هم ساخته نشده است، یعنی وقتی در زمان پهلوی دوم شهرسازی انجام شد، چون ساختمان ها را با آهن ساختند و آهن عمر 25 ساله دارد، این بافت دچار فرسودگی شده یعنی خطر ریزش دارد و باید به عنوان بافت فرسوده به کمک آن بروند، پس عنوان بافت فرسوده اصلا ربطی به بافت تاریخی ندارد. متاسفانه بیشتر بافت های تاریخی اصفهان به غیر از جلفا را در بافت فرسوده قرار داده اند و حتی در نقشه ای که ارائه شده بافت دردشت که یکی از مهم ترین بافت های اصفهان است و یا بافت مسجدجامع اصفهان، مسجد آقا نور، مسجد حاج محمدجعفر آباده ای و بسکمک دیگر را در بافت فرسوده تعریف کرده اند و این خیلی عجیب است!

سمینارهای بسکمک در خصوص بافت فرسوده و تاریخی هم در اصفهان برگزار شده درحالی که به کار بردن اصطلاح بافت تاریخی درکنار بافت فرسوده صحیح نیست، در حال حاضر بافت تاریخی اصفهان در بدترین وضعیت واقع شده است و همه اش درحال تخریب است اما امیدواریم جوان ها حرکت کنند و اصطلاح بافت فرسوده را دور بیندازند یا دقیقا آن را معنا کنند و به بافت تاریخی بپردازند.